Nieuwsbrief Rechtspraak | Editie 5 2023
Wolters Kluwer
Nieuwsbrief Rechtspraak | Editie 5 2023
Schulinck Participatiewet
Samenvatting

Belanghebbende ontving aanvullende algemene bijstand op zijn WAO. Hij is gehuwd, maar zijn partner verblijft in het buitenland. Belanghebbende heeft jaren aanvullende bijstand gekregen naar de alleenstaande norm. Het college heeft de bijstand ingetrokken met als grondslag dat belanghebbende een niet-rechthebbende partner heeft. Zij leven niet duurzaam gescheiden van elkaar. Belanghebbende heeft daarom recht op 50% van de gehuwdennorm op grond van artikel 24 Participatiewet. Zijn WAO (met Toeslagenwet) is hoger dan deze norm. Hiertegen is geen bezwaar ingesteld. Belanghebbende doet een nieuwe aanvraag voor bijstand. 

Belanghebbende voert aan dat hij duurzaam gescheiden leeft of dat hij daar hij daarmee gelijkgesteld moet worden. Dit slaag niet. Er is geen sprake van een wil om de echtelijke samenleving te verbreken. Ook is geen sprake van een beletsel waardoor redelijkerwijs niet te verwachten is dat de echtelijke samenleving kan worden hervat. 

Daarnaast voert hij aan dat hij nu onder het sociaal minimum komt. Afstemming op grond van artikel 18 Participatiewet is op zijn plek. Ook dit slaag niet. Afstemming vindt plaats als er sprake is van bijzondere omstandigheden. De belanghebbende moet dit aantonen. 

De CRvB heeft in eerdere uitspraken beoordeeld dat dit anders is als ambtshalve toepassing van artikel 24 Participatiewet leidt tot een aanzienlijke inkomensterugval voor belanghebbende. Dit terwijl de omstandigheden van belanghebbende niet zijn veranderd. Dan moet het college zelfstandig het nodige onderzoek doen naar de bijzondere omstandigheden die tot afstemming leiden. 

Maar hier is geen sprake van zo'n ambtshalve toepassing. Het gaat namelijk om een aanvraag, waarbij om aanvullende bijstand wordt gevraagd met toepassing van afstemming naar een hoger bedrag dan de toepasselijke norm. Hier geldt geen zelfstandig onderzoeksplicht van het college. De stelplicht en de bewijslast over het bestaan van bijzondere omstandigheden ligt bij belanghebbende. En hij is er niet in geslaagd dit aan te tonen. 

 
Noot (Mr. K.C.A. Brummans)

Sinds de inwerkingtreding van het huidige artikel 24 Participatiewet zijn er meerdere uitspraken geweest over de verhouding tussen dit artikel met artikel 18 lid 1 Participatiewet. Wij hebben deze uitspraken gevolgd. Zie onder andere CRvB 17-12-2019, ECLI:NL:CRVB:2019:4105 met mijn noot en Rechtbank Den Haag 2-5-2022, ECLI:NL:RBDHA:2022:4544 met noot van Juul Jeurissen.

Vanaf 1 januari 2016 is artikel 24 Participatiewet in werking getreden. Door dit artikel waren er mensen die met een inkomstenterugval van 20% werden geconfronteerd. Was de feitelijke situatie verder onveranderd? Dan hoefde de belanghebbende niet aannemelijk te maken er sprake was van een bijzondere omstandigheid. Het college moet dit dan zelfstandig onderzoeken.

Afstemming op grond van artikel 18 Participatiewet

Maar laten we eerst beginnen bij CRvB 1 mei 2018, ECLI:NL:CRVB:2018:1344. De CRvB bepaalt in deze uitspraak dat degene die zich beroept op afstemming op grond van artikel 18 lid 1 Participatiewet de zeer bijzondere omstandigheden aannemelijk moet maken. Deze lijn wordt ook verder gevolgd door de CRvB. Behalve dus als het op artikel 24 Participatiewet aankomt.

Ambtshalve toepassing artikel 24 Participatiewet

In CRvB 17-12-2019, ECLI:NL:CRVB:2019:4105 bepaalde de CRvB dat bij een ambtshalve toepassing van artikel 24 Participatiewet het college zelfstandig onderzoek moet doen naar de bijzondere omstandigheden die leiden tot afstemming van de bijstand tot een hoger bedrag. Tenminste als de toepassing leidt tot:

-        een aanzienlijke inkomstenterugval en

-        zonder wijziging van zijn feitelijke (woon)situatie

Daarbij stelde de CRvB wel al dat het moest gaan om een ambtshalve toepassing van artikel 24 Participatiewet. Maar wat daarmee precies werd bedoeld, dat werd niet omschreven. De term doet denken aan de situatie dat het college artikel 24 Participatiewet toepast en dat door de wetswijziging de norm ambtshalve van 70 naar 50% van de gehuwdennorm gaat. 

Alleen in de uitspraak van CRvB 17-12-2019 is sprake van een nieuwe aanvraag. En dus niet van een ambtshalve toepassing. Dat maakte die uitspraak zo onduidelijk, zoals ik toen ook in mijn noot aangaf.

Elke toepassing artikel 24 Participatiewet

In Rechtbank Den Haag 2-5-2022, ECLI:NL:RBDHA:2022:4544 was geen sprake van een nieuwe aanvraag. Belanghebbende ontving een bijstandsuitkering. Uit een rechtmatigheidsonderzoek bleek dat zij een gezamenlijke huishouding voerde met een niet-rechthebbende partner. In lijn met CRvB 17-12-2019 bepaalt de rechtbank dat het college hier onderzoek had moeten doen naar bijzondere omstandigheden. En op basis daarvan had het college de bijstand moeten afstemmen.

Het vreemde is…

Het gaat om aanvragen die zijn gedaan na 1 januari 2016. Het gaat dus niet om de situatie dat een belanghebbende al bijstand ontving naar de alleenstaande norm. En opeens achteruit gaat door de inwerkingtreding van de wetswijziging. Voor deze situaties was er ook een periode van overgangsrecht van 6 maanden. Het ging om nieuwe aanvragen van mensen waarop de nieuwe situatie van toepassing is.

Er wordt in de besproken uitspraken verwezen naar de Memorie van toelichting:

“Indien nodig heeft het college op basis van artikel 18 de mogelijkheid om in individuele gevallen de bijstand af te stemmen op de omstandigheden, mogelijkheden en middelen van de belanghebbende.”

En

“Verder blijft natuurlijk onverlet dat het college maatwerk kan leveren en op basis van artikel 18, eerste lid, in de individuele situatie de bijstand kan afstemmen op de omstandigheden, mogelijkheden en middelen van de belanghebbende. ”

De CRvB, en op haar beurt de rechtbank Den Haag, concluderen uit bovenstaande dat er bij toepassing van artikel 24 Participatiewet een onderzoeksplicht bij het college ligt. Maar dat er de mogelijkheid is tot afstemming, brengt naar mijn mening nog geen verplichting met zich mee.

Meer duidelijkheid

In CRvB 24-1-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:197 heeft de CRvB nu meer duidelijkheid gegeven. Er is nu een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de ambtshalve toepassing en een nieuwe aanvraag. Alleen bij een ambtshalve toepassing van artikel 24 Participatiewet moet het college zelfstandig onderzoek doen naar de bijzondere omstandigheden die tot afstemming leiden. De toepassing van artikel 24 Participatiewet moet dan nog steeds leiden tot een aanzienlijke inkomensterugval, terwijl de omstandigheden van belanghebbende niet zijn veranderd.

Bij een aanvraag om (aanvullende) bijstand naar een hoger bedrag dan de toepasselijke norm is geen sprake van een ambtshalve toepassing. De stelplicht en de bewijslast over het bestaan van bijzondere omstandigheden ligt bij belanghebbende. Natuurlijk is de mogelijkheid er om af te stemmen op grond van artikel 18 Participatiewet. Maar onder dezelfde voorwaarden zoals dat in CRvB 1 mei 2018, ECLI:NL:CRVB:2018:1344 is bepaald.

Dat betekent dat belanghebbende de bijzondere omstandigheden aannemelijk moet maken. En het college alleen de aangevoerde omstandigheden hoeft te beoordelen in plaats van een zelfstandig onderzoek te doen naar die omstandigheden.

Onbeantwoorde vragen

Er is nu meer duidelijkheid. Maar toch komen er nog vragen bij mij op. Het gaat dan vooral om de onveranderde omstandigheden van belanghebbende. Is dit alleen de situatie dat belanghebbende gehuwd is en zijn/haar partner niet meer rechthebbend is op een gegeven moment? Of is dit ook de situatie dat belanghebbende als alleenstaande een relatie krijgt met iemand die niet-rechthebbend is?

Formeel gezien wijzigt hier dan de leefvorm en zou de belanghebbende een nieuwe aanvraag moeten indienen. Hierdoor is er al geen sprake meer van een ambtshalve toepassing van artikel 24 Participatiewet, omdat het een aanvraagsituatie betreft.

En dan heb je natuurlijk nog het onderscheid of die niet-rechthebbende partner wel of geen inkomsten heeft. Als hij wel inkomsten heeft, moet er natuurlijk gekeken worden of sprake is van die aanzienlijke inkomensterugval. En wanneer is iets aanzienlijk?

Het laatste is hierover nog niet geschreven

Bij een nieuwe aanvraag om (aanvullende) bijstand is geen sprake van een ambtshalve toepassing. De “normale” regels gelden dan als het gaat om toepassing van artikel 18 lid 1 Participatiewet. Dit is helder. Maar de andere vragen die het oproept, zorgen ervoor dat ik er van uitga dat wij hier het laatste nog niet over hebben geschreven.


CRvB 22-12-2020, ECLI:NL:CRVB:2020:3517

Kamerstukken II, 2014-2015, 34 273, nr. 3, blz. 8 resp. 26
Uitspraken
Bij kasstortingen is sprake van contante bedragen waarvan de herkomst in beginsel onduidelijk is. Als het bedrag van een kasstorting kan worden gebruikt voor de kosten van het levensonderhoud, is dat in principe inkomen. Een belanghebbende moet dan aannemelijk maken dat het bedrag van de kasstorting geen inkomen is. Een belanghebbende moet dus aannemelijk maken dat het gaat om eigen geld dat hij zelf eerder heeft opgenomen.   Om aannemelijk te maken dat stortingen voortkomen uit eerdere opnames moet een voldoende rechtstreeks verband te zien zijn tussen de opnames en stortingen. Zowel in tijd als in omvang van de bedragen. In die situatie is namelijk aannemelijk te achten dat de op een bankrekening gestorte bedragen (deels) de bedragen zijn die eerder zijn opgenomen. Het is voor een belanghebbende langs die weg mogelijk om, ondanks het ontbreken van concrete en objectieve gegevens over de herkomst van de gestorte bedragen, toch aannemelijk te maken dat de stortingen voortkomen uit eigen geld dat eerder is opgenomen. Is er geen rechtstreeks verband in tijd en omvang van de bedragen te zien tussen opnames en stortingen? Dan kan er niet zonder meer van worden uitgegaan dat de gestorte bedragen afkomstig zijn van eerdere opnames. De opgenomen bedragen kunnen dan namelijk al eerder zijn uitgegeven, zodat de gestorte bedragen een andere bron moeten hebben. Belanghebbende zal dan op andere wijze dan een dergelijk verband aannemelijk moeten maken dat de bedragen die zijn gestort eerder van de eigen rekening zijn opgenomen. 
Verblijft belanghebbende in een crisisopvang? Dan is vanaf dat verblijf voorzienbaar dat hij op enig moment moet verhuizen. Vanaf dat moment moet een belanghebbende in principe reserveren voor de kosten van woninginrichting. 
Het college maakt een niet te rechtvaardigen onderscheid door studenten als gehele groep uit te sluiten voor energietoeslag. Individuele bijzondere bijstand is geen redelijk alternatief voor energietoeslag als: er strengere voorwaarden gelden voor het recht op bijstand, zoals een strengere inkomenstoets een vermogenstoets de toets of de kosten wel noodzakelijk zijn, en er minder bijstand wordt verstrekt, bijvoorbeeld in die zin dat belanghebbende de eerste € 100,- zelf moet betalen en daarboven slechts 25% van de energiekosten krijgt vergoed.
Het enkele feit dat bewoners samen de volledige huurprijs van een woning betalen, maakt niet dat er geen sprake is van een commerciële relatie voor de kostendelersnorm. Overigens moet er voor een commerciële relatie wel sprake zijn van afzonderlijke huurovereenkomsten. Er is geen commerciële relatie als door het gezamenlijk betalen, het deel van elk van de bewoners onder het niveau van een commerciële prijs zakt. 
Verzoek om toezending rechtspraak
Wij roepen alle lezers van deze nieuwsbrief op om ons relevante Participatiewet-uitspraken van rechtbanken toe te zenden. Deze worden namelijk lang niet allemaal gepubliceerd via www.rechtspraak.nl.
Wij vragen je om uitspraken die je ons stuurt, eerst te anonimiseren.
Bij voorbaat dank voor je medewerking!
Alle uitspraken die in deze nieuwsbrief verschijnen, worden tevens verwerkt in Schulinck Participatiewet.
Heb je commentaar of suggesties, neem dan contact met ons op.
Wil je meer weten over Schulinck Participatiewet, lees dan de productinformatie.
Redactie
mr. Erik Boersma (hoofdredacteur)
mr. Sacha Brakel
mr. Jeroen van Fessem
mr. André Pepers
mr. Lance op den Camp (eindredacteur)
mr. Kim Brummans
mr. Denise Maas- Last
mr. Maartje Smeets
mr. Juul Jeurissen
Redactie-adres

Wolters Kluwer - Schulinck
Hulsterweg 82
5912 PL  Venlo
Tel. 077 390 2638
www.schulinck.nl
info.schulinck@wolterskluwer.com

Volg ons
© 2023 Wolters Kluwer N.V. en/of haar dochterondernemingen. Alle rechten voorbehouden.
Disclaimer Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die niet dan wel onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaarden de auteurs en de uitgever geen aansprakelijkheid.
Je ontvangt deze nieuwsbrief rechtspraak omdat je abonnee bent van de online kennisbank. Klik hier om je af te melden voor deze nieuwsbrief.