Het college heeft het recht op bijstand naar de norm voor een alleenstaande herzien en teruggevorderd. Dit nadat het college een anonieme melding ontving dat belanghebbende:

• zwart werkt in een café
• sprake is van een vriend die haar financieel ondersteunt en
• op dat moment 6 maanden op vakantie is. 

Het college is van mening dat belanghebbende de op haar rustende inlichtingenverplichting heeft geschonden. Zij heeft inkomsten uit stortingen en bijschrijvingen van derden op haar bankrekening ontvangen die zij niet heeft gemeld. Verder waren haar uitgaven voor levensonderhoud gedurende bepaalde periodes afwijkend van de voor haar geldende NIBUD-norm. Het recht op bijstand is daardoor niet vast te stellen. Ook is belanghebbende langer in het buitenland verbleven dan de toegestane 28 dagen per jaar. 

De rechtbank stelt vast dat in geschil is of er sprake is geweest van een oncontroleerbare, contante geldstroom. Daarbij verschillen partijen van mening of belanghebbende het verschil tussen haar controleerbare uitgaven voor levensonderhoud en de toepasselijke NIBUD-norm voldoende heeft verklaard.

Naar vaste rechtspraak vormt de NIBUD-norm een algemeen geaccepteerd richtsnoer om te bepalen hoeveel een alleenstaande of een gezin nodig heeft voor de betaling van de kosten van levensonderhoud. Uit de bankafschriften van belanghebbende blijkt dat zij in een van de te beoordelen periodes aanzienlijk minder controleerbare uitgaven voor levensonderhoud had dan de voor haar toepasselijke NIBUD-norm. Van de 8 maanden was in 4 maanden sprake van uitgaven boven de NIBUD-norm. In de andere 4 maanden lag het bedrag onder de NIBUD-norm. Maar was het verschil niet zo groot dat het college – in samenhang met de verklaring van belanghebbende dat zij 1 à 2 keer in de maand ondersteuning van haar zoon kreeg ter hoogte van € 20 per keer – voor deze maanden is uitgegaan van uitgaven overeenkomstig de NIBUD-norm. Het college is daarbij uitgegaan dat alle contante geldopnames zijn besteed aan kosten voor levensonderhoud en heeft uitgaven bij winkels als Kruidvat en Action aangemerkt als kosten voor levensonderhoud.

De rechtbank is van oordeel dat door belanghebbende een voldoende plausibele verklaring is gegeven voor het verschil tussen de uitgaven voor levensonderhoud en de NIBUD-norm. Op haar bankafschriften is – naast een aantal contante geldopnames – een aantal pinbetalingen bij supermarkten, andere levensmiddelenzaken en een restaurant te zien. Belanghebbende heeft aangegeven dat zij vanwege haar hoge vaste lasten zuinig leefde, over een langere periode boodschappen deed met contant opgenomen geld en regelmatig bij haar netwerk mee at. Het verschil tussen de controleerbare uitgaven en de NIBUD-norm is niet dermate groot dat haar verklaring niet plausibel geacht kan worden.

Gelet hierop oordeelt de rechtbank dat het college zich ten onrechte op het standpunt heeft gesteld dat er over de betreffende periodes sprake was van een oncontroleerbare, contante geldstroom, dat belanghebbende haar inlichtingenverplichting heeft geschonden door hierover geen duidelijkheid te verschaffen en dat het recht op bijstand over deze periodes niet is vast te stellen. In zoverre is het beroep gegrond.

Ten aanzien van een andere periode oordeelt de rechtbank dat belanghebbende geen voldoende plausibele verklaring heeft gegeven voor het grote verschil tussen de uitgaven in levensonderhoud en de NIBUD-norm. Uit haar bankafschriften volgt dat zij in die maanden in het geheel geen pinbetalingen heeft gedaan, nauwelijks pinbetalingen heeft gedaan en de contante geldopnames zijn niet van zodanige omvang dat hiermee de grote discrepantie kan worden verklaard. De omvang van de ondersteuning die ze heeft gekregen, in de vorm van boodschappen en mee kunnen eten bij haar netwerk, is onduidelijk gebleven. Belanghebbende heeft hierover verschillende verklaringen afgelegd. Haar stellingen zijn ook niet onderbouwd met objectieve en verifieerbare gegevens, zoals verklaringen van de betreffende personen. Niet aannemelijk geworden is dat de omvang van de ondersteuning zodanig was, dat hiermee de grote discrepantie kan worden verklaard.

Gelet hierop oordeelt de rechtbank dat het college zich terecht op het standpunt heeft gesteld dat er over de betreffende periodes sprake was van een oncontroleerbare, contante geldstroom. Door geen duidelijkheid te geven over de contante geldstroom heeft belanghebbende haar inlichtingenverplichting geschonden. De rechtbank volgt het college in zijn standpunt dat ten aanzien van de betreffende maanden het recht op bijstand niet is vast te stellen. Ook zijn er geen aanknopingspunten om het recht over deze maanden schattenderwijs vast te stellen. In zoverre slaagt het beroep niet.

Het college was dan ook verplicht om de te veel betaalde bijstand op grond van artikel 58 lid 1 Participatiewet van belanghebbende terug te vorderen. Niet gebleken is van dringende redenen. Ook is niet gebleken van redenen waarom het college af had moeten zien van brutering van de terugvordering.

 

Een belanghebbende heeft een laag uitgavenpatroon, lager dan de NIBUD-norm voorschrijft. Het college heeft aan de hand hiervan de bijstand ingetrokken en teruggevorderd. De rechtbank oordeelt dat dit besluit voor een deel terecht was, maar voor een deel ook niet. Een goede uitspraak om het onderscheid duidelijk te maken. Wanneer is het recht in dit soort situaties wel nog vast te stellen? En wanneer niet meer?

Vaste rechtspraak

De CRvB heeft dergelijke casussen al vaker onder ogen gekregen. Door deze uitspraken volgen wij nu de volgende huidige lijn. Om te beginnen kan de NIBUD-norm niet worden gezien als een absoluut minimumbedrag. Deze norm vormt wel een algemeen geaccepteerd richtsnoer om te bepalen hoeveel een gezin nodig heeft.

Als een belanghebbende stelt minder uitgaven te doen dan het bedrag waarvan het NIBUD uitgaat, omdat hij minder kan besteden, is dat in principe overtuigend. Geeft een belanghebbende volgens de bankafschriften maandelijks veel minder uit dan het NIBUD bedrag? En kan belanghebbende dit verschil niet voldoende verklaren? Dan kan het recht op bijstand niet worden vastgesteld.[1]

Het recht op bijstand valt dus niet vast te stellen als sprake is van een opvallend laag uitgavenpatroon en hiervoor geen toereikende verklaring wordt geven.[2]

De situatie

Belanghebbende had in de te beoordelen periode tijdens 16 van de 24 maanden aanzienlijk minder uitgaven voor levensonderhoud dan de voor haar toepasselijke NIBUD-norm. Van de overige 8 maanden was in 4 maanden sprake van uitgaven boven de NIBUD-norm en in de andere 4 was het verschil niet dermate groot.

2 periodes

Zoals aangegeven heeft de rechtbank geoordeeld dat een deel van dit besluit terecht was. En dus ook een deel niet. Hoewel het hier om meerdere verschillende maanden gaat, zal ik dit beperken door over 2 periodes te schrijven.

Voor periode 1 geeft de rechtbank aan dat belanghebbende een voldoende plausibele verklaring heeft gegeven voor het verschil tussen de uitgaven voor levensonderhoud en de NIBUD-norm. Voor periode 2 oordeelt de rechtbank dat zij geen plausibele verklaring heeft gegeven.

Deze uitspraak maakt het onderscheid duidelijk tussen wanneer nu wel en wanneer het verschil niet voldoende is verklaard.

Plausibele verklaring

In deze periode is op haar bankafschriften het volgende te zien:

• een aantal contante geldopnames en
• een aantal pinbetalingen bij supermarkten, levensmiddelenzaken en een restaurant

Vanwege hoge vaste lasten leeft ze zuinig. Als ze boodschappen doet, dan doet ze dit voor een langere periode. Ook eet ze vaker met haar netwerk mee.

De rechtbank oordeelt dat het verschil tussen de controleerbare uitgaven en de NIBUD-norm niet dermate groot is dat haar verklaring niet plausibel kan worden geacht. Het college heeft zich hier ten onrechte op het standpunt gesteld dat hier sprake was van een oncontroleerbare, contante geldstroom. Ze heeft haar inlichtingenplicht hier niet geschonden. Het recht op bijstand over deze periode kan gewoon worden vastgesteld.

Andere rechtspraak

Belanghebbende heeft in CRvB 10-3-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:492 weinig uitgaven gehad voor levensmiddelen. Haar Nibud-norm is €201 per maand. Haar kosten €72,23. Daarnaast heeft ze 7 katten. De kosten die daarvoor volgens NIBUD gelden, zijn €231. Zij besteedt ongeveer €50 per maand. Haar verklaring:

• ze bespaart kosten door later op de dag naar de markt te gaan om dan de afgeprijsde artikelen te kopen. Ze koopt altijd producten in de aanbieding en probeert voor langere tijd inkopen te doen >> de CRvB acht deze verklaring aannemelijk. Dit kijkende naar haar persoonlijke situatie en omdat ze dit meerdere keren zo heeft beschreven.
• kosten voor haar katten worden betaald door haar partner. Hiervan heeft zij een verklaring overgelegd >> dit komt overeen met het onderzoek van het college. Het college heeft gegevens opgevraagd bij een online dierenshop en bij de dierenarts. Het is duidelijk dat de kosten worden gemaakt en ook dat zij die niet betaald.

Al met al komt op grond van de overgelegde bankafschriften, in combinatie met haar verklaringen, niet het beeld naar voren dat belanghebbende onmogelijk in haar levensonderhoud kon voorzien

Geen plausibele verklaring

Tijdens deze periode zijn er maanden geweest dat belanghebbende helemaal geen pinbetalingen heeft gedaan. En in andere maanden heeft ze nauwelijks pinbetalingen gedaan. Denk hierbij aan bedragen ter hoogte van €16,11 minimaal tot €27,93 maximaal tezamen in 1 maand. Ook in deze periode heeft ze contante geldopnames. Deze zijn niet van een zodanige omvang dat de grote discrepantie kan worden verklaard.

De mate van ondersteuning van haar zoon of moeder en haar netwerk is onduidelijk gebleven. Ze heeft hierover verschillende verklaringen gegeven. En dit is ook niet onderbouwd met objectieve en verifieerbare gegevens, zoals verklaringen van de betreffende personen. Daarmee is niet aannemelijk geworden dat de omvang van de ondersteuning zodanig was, dat dat de discrepantie verklaart.

Belanghebbende heeft hier wel de inlichtingenplicht geschonden. Het recht op bijstand is over deze periode niet vast te stellen.

Andere rechtspraak

In CRvB 27-11-2018, ECLI:NL:CRVB:2018:3749 doet een belanghebbende een aanvraag. Ze heeft geen inkomsten of uitkering gehad. Het college onderzoekt hoe belanghebbende in haar levensonderhoud heeft voorzien. Haar zichtbare uitgaven voor levensonderhoud in de maanden voorafgaand aan haar aanvraag waren onder de NIBUD-norm.

Doordat belanghebbende geldgebrek had en dus weinig te besteden, heeft ze ook minder uitgaven gedaan. De CRvB vindt dat ook plausibel. Ze heeft alleen zo weinig geld besteed aan levensonderhoud, dat dit de discrepantie niet voldoende verklaart. De van toepassing zijnde NIBUD-norm was €386,40 per maand en haar huishoudelijke uitgaven waren €118,01, €156,46 en €235,69 per maand. Haar verdere verklaringen heeft zij niet met objectieve gegevens aannemelijk gemaakt. Haar verklaring:

• de ex-partner gaf haar iedere maand cashgeld voor haar huur >> het betreft een achteraf opgestelde verklaring die niet wordt ondersteund door objectieve en verifieerbare gegevens.
• ze leefde van de kinderbijslag, huur- en zorgtoeslag en het kindgebonden budget >> ze heeft niet aannemelijk gemaakt dat die inkomsten voldoende waren om in haar levensonderhoud te voldoen. Ook niet als in aanmerking wordt genomen dat een kennis de huur in 1 maand heeft voldaan.
• dat ze minder uitgaven heeft omdat ze ongezond eet en vaak bij haar ouders of een vriendin eet >> ook dit is niet met objectieve en verifieerbare gegevens aannemelijk gemaakt.
• dat haar ouders weleens boodschappen voor haar doen >> belanghebbende heeft bankafschriften van haar ouders overgelegd. Daar zijn omcirkelde pinbetalingen bij de supermarkt te zien. Maar belanghebbende heeft niet nader onderbouwd dat die uitgaven zijn gedaan voor haar levensonderhoud.

Gehele situatie leidend

Een concrete checklist kan in dit soort situaties niet gegeven worden. De uitspraken geven mogelijk een handvat om de eigen situatie naast te leggen. Zoals je ziet wil een grote discrepantie tussen de uitgaven en de NIBUD-norm niet standaard zeggen dat er geen plausibele verklaring is. Het ligt aan de verklaring van de belanghebbende. Hoe die onderbouwd is. Of sprake is van tegenstrijdigheden. En of een verklaring consequent is.

En ook de mate van zorgvuldigheid van het onderzoek van het college. Heeft het college namelijk een uitgebreid onderzoek gedaan naar een eventuele derde stroom inkomsten en niks gevonden? Dan kan dat de verklaring van de belanghebbende ondersteunen.

Bij de beoordeling van een dergelijk vraagstuk moet worden onthouden: de NIBUD-norm is geen absoluut minimum. Enkel een richtsnoer.

 
[1] CRvB 27-11-2018, ECLI:NL:CRVB:2018:3749 en CRvB 10-3-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:492.
[2] CRvB 24-09-2013, ECLI:NL:CRVB:2013:1832

Het verlenen van de bijstand is gebaseerd op een discretionaire bevoegdheid. Dat betekent dat het college een belangenafweging moet maken bij gebruikmaking van die bevoegdheid.

De rechtspraak waarin staat dat toch het recht op bijstand aan de hand van de inleg kan worden vastgesteld als een belanghebbende heeft verzwegen te hebben gegokt in een gokinstelling, niet geldt bij online gokken. Bij online gokactiviteiten is het namelijk wel mogelijk om een verifieerbare administratie (een speel- en transactiehistorie) bij goksites op te vragen en te overleggen. Dit anders dan bij gokken in een gokinstelling. Bij online gokken kan de winst op een account worden gezet om later opnieuw in te zetten, zonder dat deze winst eerst op de bankrekening van een betrokkene wordt gezet. Van de bankafschriften kan dus niet rechtstreeks worden afgeleid welke bedragen zijn ingezet en gewonnen. 

Het college mag aan studenten voor het recht op energietoeslag een extra voorwaarde verbinden: een energiecontract op naam. Het verschil in behandeling tussen studenten en niet-studenten is objectief gerechtvaardigd. Dit als het college voldoende onderbouwt dat de extra eisen gesteld aan studenten nodig zijn vanwege de verschillen in woon- en leefsituatie tussen studenten en andere minima. Het college mag dit doen met als doel ervoor te zorgen dat de energietoeslag wordt toegekend aan personen waarvan de verwachting is dat zij te maken hebben gekregen met gestegen energielasten. Dit vanwege de beoordelingsvrijheid die het college heeft.

Wij roepen alle lezers van deze nieuwsbrief op om ons relevante Participatiewet-uitspraken van rechtbanken toe te zenden. Deze worden namelijk lang niet allemaal gepubliceerd via www.rechtspraak.nl.

Alle uitspraken die in deze nieuwsbrief verschijnen, worden tevens verwerkt in Schulinck Participatiewet.

Wil je meer weten over Schulinck Participatiewet, lees dan de productinformatie.