Het college heeft de aanvraag voor bijzondere bijstand voor de kosten van een bankstel afgewezen.

De CRvB geeft het college gelijk. Deze kosten van een bankstel zijn incidenteel voorkomende algemeen noodzakelijke bestaanskosten. Die moet een belanghebbende in principe uit het inkomen betalen. Door te sparen of te lenen. Alleen als sprake is van bijzondere omstandigheden kan het college hiervoor bijstand geven.

De CRvB heeft altijd gezegd dat het ontbreken van voldoende reserveringsruimte door schulden geen bijzondere omstandigheid is om bijzondere bijstand te verlenen. De CRvB wijzigt zijn mening nu.

Uitgangspunt blijft dat het ontbreken van reserveringsruimte door schulden geen bijzondere omstandigheid is. De reden hiervan is dat de wetgever vindt dat de kosten van afbetaling van schulden in het algemeen geen noodzakelijke bestaanskosten zijn.

Maar onder bepaalde omstandigheden kan het ontbreken van reserveringsruimte door schulden toch een bijzondere omstandigheid zijn. De reden hiervan is dat de wetgever geen bijzondere omstandigheden ziet bij schulden die zijn ontstaan door consumptieve overbesteding. Maar de wetgever wist dat schulden ook een andere oorzaak kunnen hebben. Dan is soms wel sprake van noodzakelijke bestaanskosten. Bijvoorbeeld als door onvoorzienbare omstandigheden het inkomen van een belanghebbende sterk daalt nadat de lening is afgesloten, waardoor de belanghebbende de aflossingsverplichtingen niet meer kan nakomen. Het is dan ook niet de bedoeling geweest om bijstandverlening voor schulden onder alle omstandigheden uit te sluiten. In het verlengde hiervan kan onder bepaalde omstandigheden het ontbreken van reserveringsruimte door schulden een bijzondere omstandigheid zijn.

Het is aan de aanvrager om aannemelijk te maken dat hij door afbetaling van schulden niet kon reserveren voor de kosten waarvoor hij bijzondere bijstand heeft gevraagd. Als dat aannemelijk is, moet het college beoordelen of dat een bijzondere omstandigheid oplevert. Maar in deze zaak heeft belanghebbende niet aannemelijk gemaakt dat zij de kosten van een bankstel niet kon betalen uit haar inkomen op bijstandsniveau door daarvoor te reserveren. 

Buiten eigen ‘schuld’ om schulden, is soms toch bijzonder

Buiten eigen ‘schuld’ om geen bankstel kunnen betalen? De CRvB geeft toch een mogelijkheid om bijzondere bijstand te verstrekken, maar dan moet belanghebbende dit wel aantonen. In deze zaak kon belanghebbende dat niet.

Uitgangspunt: schulden zijn geen bijzondere omstandigheid

Tot nu toe was de lijn van de CRvB dat het ontbreken van voldoende reserveringsruimte voor algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan (zoals een bankstel), door schulden geen bijzondere omstandigheid is om bijzondere bijstand te verlenen.[1] De reden van deze lijn in de jurisprudentie is dat de wetgever vindt dat de kosten van afbetaling van schulden in het algemeen geen noodzakelijke bestaanskosten zijn.[2]

Met deze uitspraak nuanceert de CRvB deze hoofdregel. Soms zijn schulden toch bijzondere omstandigheden.

Bijzondere omstandigheden

Een van de voorwaarden voor bijzondere bijstand is dat de kosten moeten voortvloeien uit bijzondere omstandigheden. Ook wel bekend als vraag 3. Dit betekent dat het moet gaan om kosten die niet in het algemeen als noodzakelijk worden beschouwd. Het moet gaan om kosten die in het concrete geval en de bijzondere omstandigheden daarvan, noodzakelijk zijn.[3]

Nuance: schulden als bijzondere omstandigheid

De CRvB oordeelt nu dat het ontbreken van reserveringsruimte door schulden toch een bijzondere omstandigheid kan zijn.

Samengevat is dit het geval als de schulden zijn ontstaan door omstandigheden waar belanghebbende geen rekening mee had hoeven houden. Bijvoorbeeld als het inkomen van sterk daalt, nadat de lening is afgesloten, waardoor de aflossingsverplichtingen niet kunnen worden nagekomen.

Reden van de nuancering is dat de wetgever ook heeft gedacht aan de situatie dat schulden ook een andere oorzaak kunnen hebben dan ‘consumptieve overbesteding’.[4] Denk hierbij aan het blijven bestellen bij online webshops zoals Wehkamp, terwijl er geen inkomen is om dit te betalen.

Hierom oordeelt de CRvB dat onder deze omstandigheden het ontbreken van reserveringsruimte door schulden soms tóch een bijzondere omstandigheid is.

Overconsumptie

Overconsumptie klinkt in eerste instantie duidelijk. Geld uitgeven dat je niet hebt. Maar zit daar dan nog verschil in? Je kunt je afvragen of bij iemand die al jaren in de bijstand zit een andere grens moet worden gebruikt dan voor iemand met een hoger inkomen. Het lijkt dan meer te gaan om een beoordeling op basis van verwijtbaarheid dan op consumptief gedrag.

Er wordt verwacht van mensen met een inkomen op bijstandsniveau dat zij sparen voor grote uitgaven, zoals een bankstel. Maar kan dit wel? En daarbij is dan bij inkomen op bijstandsniveau altijd sprake van overcompensatie? Ik denk van niet.

Advocaat-Generaal De Bock verwijst in een recente conclusie naar verschillende rapporten van de Ombudsman.[5] In deze rapporten staat dat de bijstandsnorm te laag is om van te leven.[6]

Als dit het geval is, hoe verhoudt zich dit tot het kunnen/moeten reserveren? En wanneer is er dan sprake van consumptief gedrag met een inkomen op bijstandsniveau? Val je dan toch terug op een verwijtbaarheidsoordeel?

Bewijslast

Schulden kunnen dus toch bijzonder zijn. Maar wie moet dit bewijzen?

Het uitgangspunt blijft wel dat schulden geen bijzondere omstandigheden zijn. Daarom ligt de bewijslast bij belanghebbende. Belanghebbende moet aannemelijk maken dat door de afbetaling van schulden, niet gereserveerd kon worden.

Is dat aannemelijk? Dan moet het college beoordelen of dit bijzondere omstandigheden oplevert. Daarbij speelt de aard en het ontstaan van de schulden een rol.

 
[1] Zie bijvoorbeeld CRvB 24-01-2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BV2318.
[2] Zie bijvoorbeeld Kamerstukken II, 1991/92, 22 545, nr. 3, p. 123.
[3] CRvB 31-08-1999, ECLI:NL:CRVB:1999:ZB8449 en CRvB 7-3-2000, nr. 98/3474 ABW.
[4] Kamerstukken II, 1991/92, 22 545, nr. 3, p. 3 en 123.
[5] CRvB 10-11-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:2086, r.o. 16.8 e.v.
Let wel: de conclusie is geschreven n.a.v. een ander onderwerp: onder andere dringende redenen om af te zien van terugvorderen.
[6] Zie de rapporten: Commissie Sociaal Minimum, Een zeker bestaan I, 30 juni 2023 en Commissie Sociaal Minimum, Een zeker bestaan II, 28 september 2023.

Van een ingebrekestelling is sprake als duidelijk is dat een belanghebbende het bestuursorgaan maant om alsnog een bepaald besluit te nemen. Daarvan is sprake als voldoende duidelijk is: op welke aanvraag de brief betrekking heeft, dat de belanghebbende zich op het standpunt stelt dat het bestuursorgaan niet op tijd heeft beslist, en dat belanghebbende erop aandringt dat een zodanige beslissing alsnog wordt genomen.  Een brief waarin het volgende staat is geen ingebrekestelling: “Tot op heden heb ik nog geen inhoudelijke reactie mogen ontvangen. Bij deze dring ik dan ook aan om het verzoek voortvarend te behandelen.” Door de vrijblijvende woordkeuze kan niet worden afgeleid dat belanghebbende vindt dat het bestuursorgaan niet tijdig heeft beslist.

Als een bestuursorgaan een verzoek om heroverweging van een definitief geworden besluit afwijst, beoordeelt de bestuursrechter of deze afwijzing evident onredelijk is. Dit evident-onredelijk-criterium geldt ook voor boetebesluiten. Een oppervlakkige inhoudelijke beoordeling of een summier onderzoek moet voldoende zijn om tot onmiskenbare onjuistheid van het oorspronkelijke boetebesluit te concluderen en daarmee tot evidente onredelijkheid van het vasthouden aan het oorspronkelijke boetebesluit. Het is aan de belanghebbende om dit aannemelijk te maken. Bij die beoordeling kunnen verschillende aspecten en criteria een rol spelen. Bijvoorbeeld de uitdrukkelijke erkenning door het bestuursorgaan van de onjuistheid van de eerdere besluitvorming.

Woonkosten doen zich voor als iemand weliswaar geen huur betaald omdat hij dat niet kan, maar er wel een juridisch afdwingbare verplichting is huur te betalen. Bij het vaststellen van de draagkracht moet het college rekening houden met het inkomen en het vermogen van een belanghebbende. Uitgaven zijn niet van belang. 

Wij roepen alle lezers van deze nieuwsbrief op om ons relevante Participatiewet-uitspraken van rechtbanken toe te zenden. Deze worden namelijk lang niet allemaal gepubliceerd via www.rechtspraak.nl.

Alle uitspraken die in deze nieuwsbrief verschijnen, worden tevens verwerkt in Schulinck Participatiewet.

Wil je meer weten over Schulinck Participatiewet, lees dan de productinformatie.