De CRvB waagt een gokje
Gokken kent risico’s. Maar voor een bijstandsgerechtigde wordt het risico vanaf nu wat kleiner. De CRvB is namelijk een nieuwe weg in geslagen. Bij inkomsten uit gokken - waarbij geen administratie is gevoerd - kan het recht op bijstand toch worden vastgesteld.
Middelenbegrip
Even terug naar de basis. Hoe zit het met inkomsten uit gokken? Alle opbrengst bij gokken is inkomen.[1] De Participatiewet kent geen inkomensbegrip. Middelen die het karakter hebben van een voorziening in het levensonderhoud zijn inkomen.[2] Ook opbrengst uit gokken is te gebruiken voor levensonderhoud. Dit is dus inkomen. Dit inkomen wordt in mindering gebracht op de hoogte van de bijstand.
Het maakt daarbij niet uit of belanghebbende in totaal meer heeft verloren dan heeft ingezet. Alleen de opbrengst (het gewonnen bedrag) is van belang, niet de inzet.[3]
Oude lijn: recht niet vast te stellen
Voor 4 april was de lijn van de CRvB als volgt: geen administratie bijgehouden van het gokken? Dan kan het recht op bijstand niet worden vastgesteld.[4]
Waarom? Omdat niet duidelijk is wat er precies aan opbrengsten is. Doordat de hoogte van winst/verlies wisselt, is het inkomen niet te schatten. Ook al is de realiteit dat gokken meestal geen grote winsten meebrengt.[5]
Gevolgen oude lijn
Het niet kunnen vaststellen van het recht heeft vergaande gevolgen:
- Intrekken van de bijstand
- Volledige terugvordering van de bijstand over de periode waarop het recht niet is vast te stellen
- Starten boeteprocedure (schending inlichtingenplicht)
Nieuwe lijn: inkomsten = inleg
In 5 zaken van 4 april 2023 is de CRvB een nieuwe weg in geslagen.[6] Een weg die de Rechtbank Rotterdam al eerder bewandelde.[7]
Inkomsten = inleg
De nieuwe vooronderstelling is dat inkomsten uit gokactiviteiten in een gokinstelling gelijk zijn aan de ingelegde bedragen. Het maakt niet uit welk gokspel is gespeeld.
De CRvB onderbouwt dit standpunt door uitkomsten van de marktscan 2022 van de Kansspelautoriteit. Uit dat onderzoek blijkt dat de met gokken ontvangen bedragen gemiddeld genomen niet hoger zijn dan 100% van de ingelegde bedragen.[8]
Pinopnames
De belanghebbende kan vanaf nu door pinopnames in een gokinstelling de omvang van de gokactiviteiten en de daarmee gekregen bedragen aannemelijk maken.
Gevolgen nieuwe lijn
Belanghebbenden die graag een gokje wagen zonder administratie, lopen dus niet meer het risico om hun hele uitkering te verliezen. Alleen de met gokken ontvangen bedragen, die gelijk zijn aan de bedragen die ze hebben ingezet om te gokken, worden als inkomsten gekort. De gevolgen zijn vanaf nu:
- Intrekken van de bijstand
- Te veel verstrekte bijstand terugvorderen
- Starten boeteprocedure (schending inlichtingenplicht)
Het grote verschil is dus dat niet de hele periode waarin tijdens de bijstand is gegokt, wordt teruggevorderd.
Weerleggen
De hierboven genoemde vooronderstelling kan het college weerleggen. Dit kan als er concrete aanwijzingen zijn dat de bedragen die belanghebbende heeft ontvangen hoger of lager zijn dan de ingelegde bedragen.
Het bewijsrisico is daarmee verschoven van de belanghebbende naar het college. In mijn ogen niet vreemd, aangezien het gaat om belastende besluiten (intrekken en terugvorderen). Daartegenover staat wel dat de inlichtingenplicht is geschonden. Het is dan aan belanghebbende om aan te tonen dat hij toch recht op bijstand had, als hij de inlichtingenplicht niet had geschonden.
Wel vraag ik me af hoe het college deze aanwijzingen kan vinden. Het lijkt mij lastig deze weerlegging concreet te maken. Mogelijke aanwijzingen die in mij opkomen zijn:
- Minder pintransacties doordat er contant geld is
- Stortingen van bedragen op de bankrekening
- Het dragen van duurdere (merk)kleding/sierraden
- Aanschaf van duurdere (luxe) producten, zoals een nieuwe tv/telefoon, auto’s e.d.
- Giften aan kinderen
Vergeet de inlichtingenplicht niet!
Wat niet over het hoofd mag worden gezien, is dat er in de zaken die voorlagen bij de CRvB sprake is van schending van de inlichtingenplicht. Het is dus niet zo dat een belanghebbende zomaar ‘fraude’ kan plegen en het ‘loont’ om geen administratie bij te houden als er meer winst is dan inleg. De inlichtingenplicht blijft van toepassing. Een administratie bijhouden is én blijft dus belangrijk. Het niet melden van inkomsten kan leiden tot een waarschuwing of boete. Er blijft dus - hoe dan ook - een consequentie.
Hoe zit het nu?
In dit schema heb ik de actuele stand van zaken na 4 april op een rij gezet:
Let wel op: ook als er wel een administratie is kan het zijn dat de inlichtingenplicht is geschonden. Dit is als de administratie niet (op tijd) wordt doorgegeven. In dat geval moet er ook bij het hebben van een administratie een boete worden beoordeeld.
Online gokken
In de uitspraken en het nieuwsbericht spreekt de CRvB over ‘gokinstellingen’.[9] Ik kan me voorstellen dat deze lijn wordt doorgetrokken naar online gokken. Doordat deze vorm van gokken digitaal is, brengt dit mee dat meestal inzage in inleg, maar waarschijnlijk ook in winst mogelijk is.
Meestal zal bij online gokken automatisch al een administratie bestaan. Bijvoorbeeld door een ‘wallet’ bij de gokwebsite. Maar dit is niet altijd het geval.[10] Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat de winst meteen weer wordt ingelegd. De technische inrichting van de website/software maakt daarin het verschil.
Ik denk daarom dat het weinig voorkomt dat:
- de inlichtingenplicht is geschonden én
- er geen administratie is bij online gokken
De kans dat deze jurisprudentie in dat geval analoog kan/zal worden toegepast, is klein.
Nieuwe lijn doet recht aan menselijke maat
Ik ben van mening dat de CRvB met deze nieuwe lijn meer recht doet aan de feitelijke situatie. Zeker met de menselijke maat in gedachten. Het recht moet naar mijn mening worden afgestemd op het gemiddelde. Waarbij uitzonderingen – zoals weerleggingen – mogelijk moeten zijn. Niet de grote meerderheid de dupe laten worden van de ‘fraudeplegers’. Die enkelingen die er met verzwegen (dikke) winst vandoor gaan.
Er is hoe dan ook een nadelig gevolg voor belanghebbende. Er moet namelijk een boete worden opgelegd. Het naast de boete volledig terugvorderen van de bijstand voelt dan als extra bestraffing.
Daarbij komt ook nog eens dat gokken regelmatig een signaal is voor andere problemen. Financiële problemen, maar mogelijk ook verslaving. Belangrijk is om goed te kijken naar hoe vaak het voorkomt dat een belanghebbende gaat gokken. Dit kan dan een aanwijzing zijn om verder onderzoek te doen. Ga samen met belanghebbende in gesprek gaan en kijk of de juiste hulp kan worden geboden. Denk aan schuldhulpverlening, verslavingszorg of leren administreren om de inkomsten door te geven. En niet te vergeten: ‘Speel bewust. 18+'.
[1] Zie bijvoorbeeld: CRvB 10-8-2021, ECLI:NL:CRVB:2021:2089.
[2] Artikel 32 Participatiewet.
[3] Zie bijvoorbeeld: CRvB 23-2-2021, ECLI:NL:CRVB:2021:482.
[4] Zie o.a. de uitspraken onder voetnoot 1 en 2 en CRvB 4-12-2018, ECLI:NL:CRVB:2018:4203.
[5] Marktscan 2022 van de Kansspelautoriteit: https://kansspelautoriteit.nl/over-ons/publicaties/onderzoek/.
[6] CRvB 4-4-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:482, CRvB 4-4-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:499, CRvB 4-4-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:500, CRvB 4-4-2023 ECLI:NL:CRVB:2023:501, CRvB 4-4-2023ECLI:NL:CRVB:2023:502.
[7] Rechtbank Rotterdam 2-9-2022, ECLI:NL:RBROT:2022:7357, Rechtbank Rotterdam 2-9-2022, ECLI:NL:RBROT:2022:7358, Rechtbank Rotterdam 2-9-2022, ECLI:NL:RBROT:2022:7360, Rechtbank Rotterdam 2-9-2022, ECLI:NL:RBROT:2022:7362.
[8] Marktscan 2022 van de Kansspelautoriteit: https://kansspelautoriteit.nl/over-ons/publicaties/onderzoek/.
[9] Rechtspraak.nl 4-4-2023, Bijstandsgerechtigde kan voortaan met pinopnames gokinkomsten aannemelijk maken.
[10] Zie bijvoorbeeld: CRvB 17-1-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:86 en CRvB 13-12-2022, ECLI:NL:CRVB:2022:2742.
